विश्वको शैक्षिक इतिहासका सन्दर्भमा हेर्ने हो भने नेपालको शैक्षिक इतिहास त्यति लामो छैन । किरात काल, लिच्छवि काल, मल्ल कालदेखि शाह काल हुँदै अगाडि बढेको नेपालको राजनीतिक इतिहासमा राणा कालको अन्त्यतिर आएर मात्र यहाँ औपचारिक शिक्षाको परम्परा थालिएको विदितै छ । त्यसमा पनि राणाकालमा त आम जनताका छोराछोरीले शिक्षा प्राप्त गर्ने वातावरण नै थिएन । मूलतः २००७ सालको ऐतिहासिक परिवर्तनपछि मात्र नेपालमा औपचारिक शिक्षाको आरम्भ भएको हो । यसरी करिब सात दशकको शैक्षिक इतिहासमा नेपालले धेरै प्रगति गरेको मान्नुपर्छ । नेपालको शिक्षा क्षेत्रमा अझै गर्नुपर्ने नीतिगत, संरचनागतदेखि अन्य परिवर्तनहरु बाँकी होलान् तर पनि भएका उपलब्धिलाई हेर्ने हो भने निराश हुने अवस्था छैन । त्यसमा संस्थागत विद्यालयहरुको इतिहास त झन धेरै लामो देखिदैन । राजधानीका केही सीमित विद्यालयहरुलाई छाडिदिने हो भने नेपालमा चालिसको दशकपछि मात्र संस्थागत विद्यालयहरु स्थापना र सञ्चालन हुन थालेका हुन् । यस स्थितिमा नेपालको शिक्षा क्षेत्रमा संस्थागत विद्यालयहरुले दिएको योगदान धेरै महत्वपूर्ण रहेको छ । अवश्य पनि हामीले सुधार गर्नुपर्ने धेरै कुराहरु बाँकी रहेका छन् भने राज्यको यसलाई हेर्ने दृष्टिकोण पनि अझै उदार बन्न सकेको छैन । यसलाई आपसी छलफल गरी समाधान गरी अगाडि बढ्नु आवश्यक छ । अबको नेपालको शिक्षा भनेको सरकारी र संस्थागत विद्यालयहरुको सहकार्यबाट मात्र अगाडि बढाउन सकिन्छ ।

नेपालमा मात्र नभएर विश्वभर नै यस प्रकारको शिक्षा नीति रहेको हामी देख्छौँ । विश्वका विकसित देशले यस्तो नीति अपनाएको हुनाले हामीले पनि यस्तो शिक्षा नीति अवलम्बन गर्नुपर्छ भन्ने मेरो आशय होइन । नेपालमा सरकारी शिक्षाले त्यति राम्रो गति पक्रन नसकेको आम गुनासो आइरहेका सन्दर्भमा निजी क्षेत्रले पनि यसमा हात हाल्न आएको हो । यसमा राज्यको उदार अर्थतन्त्र र त्यसमा निजी क्षेत्रको सहभागिता सम्बन्धी नीतिले पनि बाटो खोलेको हो ।  नेपालमा विद्यालय शिक्षा हेर्ने केन्द्र देखि विद्यालयस्तर सम्मका निकायहरुबीच राम्रो समन्वय नहुनुले पनि शिक्षाका नीतिहरुको कार्यान्वयनमा ठूलो अन्योल खडा गरेको छ । शिक्षा सबै विकासको जग हो । राज्यले सार्वजनिक शिक्षामा लगानी तथा क्षमता वृद्धि गर्ने, निजी लगानीमा सञ्चालित विद्यालयहरुलाई विभेदका दृष्टिले हेरेता पनि निजी विद्यालयहरुले दक्ष जनशक्ति उत्पादनमा विशेष काम गरेकाले राष्ट्रिय र अन्तराष्ट्रिय क्षेत्रमा प्रतिष्पर्धा गर्दा आंशिक रुपमा विद्यार्थीको मनोविज्ञानमा सकारात्मक तथा नकारात्मक प्रभाव परेता पनि यसमा धेरै ठूलो प्रभाव छ जस्तो लाग्दैन । साथै देशलाई माटो अनुकूलको शिक्षा आवश्यक पर्दछ भन्ने कुरामा विवाद रहेन तर विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्ने जनशक्तिको निर्माण गर्नु पनि हाम्रो दायित्व हो भन्ने कुरालाई सँगसँगै सम्झनु पनि उत्तिकै जरुरी छ ।

 विल्कुलै गलत कुरा हो । हाम्रो विद्यालयमा सामान्य मजदुरी गरेर पनि आफ्ना बालबालिका पढाउने धेरै अभिभावक हुनुहुन्छ । हाम्रो उदेश्य भनेको सबैले पढ्न पाउने संस्था बनाउनु हो । कही नगन्य निजी शिक्षण संस्थाले नाफा आर्जन गरेका होलान, शुल्क लिएका होलान तर सबैलाई आरोप लगाउनु राम्रो होइन ।

 हामीले पनि नेपाल सरकारले शिक्षाको क्षेत्रमा तोकेका हरेक सकारात्मक नीति योजना र कार्यक्रमलाई शिरोधार्य गरिरहेका छौँ । अहिले पनि हामीले १० प्रतिशत भन्दा बढी विद्यार्थीलाई छात्रवृतिमा पढाइरहेका छौँ । यसलाई अझ बढावा दिने अभियानमा हामीहरु लागिरहेका छौँ । अनुमानको भरमा आरोप लगाउनु हुँदैन ।

 हामीले केही विद्यालयलाई मात्रै नमुना बनाउने भन्दा पनि स्थापना भएका सबै विद्यालयहरुलाई नमुना बनाउन सक्नुपर्छ । त्यसका लागि अवश्य केही चरणहरु पूरा गर्नुपर्ने हुन्छ । मूलतः पर्याप्त भौतिक पूर्वाधारको निर्माण, पुस्तकालय र प्रयोगशालाहरुको व्यवस्था, दक्ष जनशक्तिको व्यवस्थापन र विद्यार्थी मैत्री शिक्षण सिकाइ क्रियाकलाप नमुना विद्यालयका आवश्यक शर्तहरु हुन् । त्यसका अतिरिक्त विद्यालयमा पर्याप्त खेलमैदान पनि आवश्यक पर्दछ । जुन विद्यालयसँग स्पष्ट अल्पकालिन र दिर्घकालिन दृष्टिकोण छ, पुग्नलाई गन्तव्य छ, यात्रा गर्ने चाहाना र अठोट छ, त्यो विद्यालय असल विद्यालय बन्नसक्छ र शिक्षकमा हुनैपर्ने विशेषताहरु

१. आदर्श र प्रेरणाको स्रोत

२. पठन संस्कर्ति भएको

३. समयसापेक्ष ढङ्गले चल्ने सरल स्वभाव भएको

४. विषयवस्तुमा दक्ष र सक्षम

५. रमाइलो वातावरणमा विद्यार्थीको मनोविज्ञानमा शिक्षण गर्ने आदि विशेषता हुनुपर्छ ।

     नेपाली माटो अनुकुलको श्रम र उत्पादनसँग जोडिएको व्यवहारिक शिक्षा पद्धति ल्याउन सम्भव होला ? यो कसरी प्राप्ति हुन्छ ? 

 शिक्षा श्रम र उत्पादनसँग जोडिएको व्यावहारिक र सीपमूलक हुनुपर्छ भन्ने कुरामा कुनै विवाद छैन । तर यसका लागि निजी क्षेत्रले मात्रै गर्न असम्भव छ । सबैभन्दा पहिले त राज्यले यस प्रकारको शिक्षा नीति निर्माण गर्नुपर्छ अनि त्यसलाई सरकारी मात्र नभएर संस्थागत सबै विद्यालयहरुमा पनि अनिवार्य लागू गर्ने नीति अगाडि सार्नुपर्छ । यसो गर्न सकेमा व्यावहारिक शिक्षाले मूर्त रुप लिनसक्छ । यसको अर्थ अहिलेसम्म यस प्रकारको शिक्षा दिइएको भन्ने छैन । नेपालमा विगत लामो समयदेखि श्रम र उत्पादनसँग जोडिएका कतिपय पाठ्यक्रम लागू पनि गरिएका छन् । यति हो कि यसलाई अझै व्यापक बनाएर र परिमार्जित गरेर लैजानुपर्छ । यसले मात्र नेपालको भविष्य निर्माण गर्न सम्भव छ ।

    तपाईंको विद्यालयले उत्पादन गरेको देशले गौरव गर्ने विद्यार्थीहरुको सुची छ ? कि यहाँबाट उत्पादित विद्यार्थी पनि युरोप र अमेरिकाको ग्रिनकार्ड र पिआरको होडबाजीमै व्यस्त छन् ? 

हामीले उत्पादन गरेका विद्यार्थीहरु नेपालको सबै क्षेत्रमा छन् । सयौं डाक्टर, इन्जिनियर उत्पादन भएका छन् । कुन विद्यार्थी कहाँ छ ? के गरिरहेको छ ? हामीसँग सूची छ । हामीलाई गौरवको अनुभुति भइरहेको छ । हामीले उत्पादन गरेका हजारौं विद्यार्थीहरु विभिन्न क्षेत्रमा कार्यरत छन र प्रगति गरिरहेका छन । सबै नेपालमा बस्ने वातावरण छैन । जागिर पाउन कठिन छ । १२ कक्षा पछि विदेश जाने विद्यार्थीको संख्या बढ्दो क्रममा छ ।

 विद्यार्थी केन्द्रीत शिक्षण विधि प्रयोग गरेर असल शिक्षण सिकाई गर्न सकिन्छ । जबसम्म विद्यार्थी सिक्नको लागि मानसिक रुपमा तयार हुँदैन, विद्यार्थीले सिक्दैन । सिकाइको लागि विद्यार्थी खुशी हुनुपर्छ र विद्यार्थी सृजनशील हुनुपर्छ । विद्यालयको शिक्षण सिकाइ क्रियाकलाप राम्रो बनाउनको लागि हरेक विभागले आफ्नो काम इमान्दारितासँग गर्नुपर्छ । कुनै पनि अवरोधविना सिकाइका हरेका कामहरु अगाडी बढ्नुपर्छ ।  शिक्षालाई बोझको रुपमा नलिएर दैनिक जीवनसँग जोडेर व्यवहारिक रुपमा पढाउन सकियो भने विद्यार्थीलाई सोचे भन्दा राम्रो बनाउन सकिन्छ ।

 पेशागत ज्ञानको अनुभवसँगै शैक्षिक धरोहर गोरखा स्कुलका सबै शाखाहरुको इतिहास तथा समग्र शैक्षिक पृष्ठभूमी कस्तो रहेको छ ?

गोरखा इन्टरनेशनल पब्लिक सेकन्डरी स्कूल घोराही २०५५ सालमा बेलायत, सिंगापुर तथा भारतमा कार्यरत तथा भूतपूर्व सेनाहरुको समूह मिलेर स्थापना गरिएको हो । जागिरको सिलसिलामा विश्वका विभिन्न ठाउँहरुमा गएर बटुलेको अनुभव र आफुले पढ्न नपाए पनि आफ्ना सन्ततिहरुलाई राम्रो शिक्षा दिनुपर्छ भन्ने उदेश्यले विद्यालयको स्थापना भएको थियो । वि.सं. २०६१ सालदेखि निजि क्षेत्रमै दाङ जिल्लामा पहिलो +२ (विज्ञान संकाय) स्थापना गरि गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गरी कक्षा १० पछि विद्यार्थी काठमान्डौ जाने परम्परालाई केहि हदसम्म रोक्न सफल भएका छौं । घोराहीमा हाम्रो स्कूलले विद्यार्थी र अभिभावकको विश्वास प्राप्त गरि गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्न सफल भएकोले अभिभावकको माग अनुसार तुलसीपुरमा गोरखा माध्यमिक विद्यालय, लमहीमा गोरखा मोडेल सेकेन्डरी स्कुल र लालमटियामा गोरखा आइडियल स्कूल स्थापना गरि सञ्चालनमा आएका छन् । त्यसै गरी भिक्टोरिया इन्टरनेशनल कलेज घोराही, गोरखा मोडेल कलेज तुल्सीपुर र स्वर्णिम कलेज लमही पनि सञ्चालनमा छन् ।

राम्रोसँग नबुझेर संस्थागत विद्यालयमा शुल्क महँगो छ भन्ने आरोप लगाउनु अन्याय हुन्छ । धेरै विद्यालयलाई नाफा भन्दा पनि कर्मचारी तलब, प्रशासनिक खर्च र अन्य विविध खर्च व्यवस्थापन गर्न पनि कठिन भइरहेको छ । सरकारी बजेबाट चलेका सामुदायिक विद्यालय चलाउन त कठिन छ भने अभिभावकबाट उठाएको शुल्कले विद्यालय चलाउन कति कठिन होला ? आय श्रोत नै अभिभावक हो । हामीलाई नकारात्मक दृिष्टले हेर्न भएन । संस्थागत विद्यालयहरुको योगदानलाई सम्मान गर्नुप¥यो । हामीले आर्थिक अवस्था कमजोर भएका विद्यार्थिहरुलाई पनि पढाइरहेका छौ, यसको दायरा थप बढ्दै पनि जानेछ ।

गोरखा विजनेस ग्रुप होइन गोरखा ग्रुप हो । हामीले विशेष गरेर शिक्षा र स्वस्थ्य क्षेत्रमा सेवा गरिरहेका छाँै । यो पनि सामाजिक सेवा नै हो । हामीले बाढी पिडित, आगलागी पिडित, भुकम्प पिडित र कोरोना पिडितको लागि सहयोग गरेका थियौँ। अन्य संघ संस्थाहरुसँग मिलेर विभिन्न खालका सामाजिक कार्य पनि गरेका छौँ । आगामी दिनमा हामी कृषि र पर्यटन क्षेत्रमा लगानी गर्ने सोच बनाएका छौ । मानसिंह घर्ती गोरखा इन्टरनेश्नल पब्लिक सेकेण्डरी स्कुल घोराही दाङका प्रिन्सीपल हुन्