रोल्पाको चन्द्रप्रभा माध्यमिक विद्यालय, सुनिलस्मृति गाउँपालिकामा बिहानको हल्का घामसँगै विद्यालयको आँगन असाध्यै चहलपहलपूर्ण थियो । हातमा साना बिरुवा बोकेका विद्यार्थीहरूको अनुहारमा उत्साह झल्कन्थ्यो । आज उनीहरू केवल पढाइका पाटोमा सीमित छैनन्, उनीहरू भविष्य रोप्न जुटेका छन् । यस वातावरणीय यात्राको अग्रणी अभियन्ता, सुर्खेतका किरण किशोर सापकोटा, विद्यालय परिसरको बीचमा उभिएर प्रत्येक अनुहारमा आशाको बीउ रोपिरहेका थिए ।
किरणको आगमनसँगै कार्यक्रमले मात्र होइन, सम्पूर्ण परिसरले फरक ऊर्जा पायो । उनले विद्यार्थीहरूसँग सरल तर गहिरो भाषामा कुरा गरे—“पृथ्वी आज संकटमा छ । तापक्रम बढ्दो छ, वायुमण्डल प्रदूषित छ, पानीका स्रोत सुक्दैछन् । यदि हामीले अहिले केही गरेनौँ भने भोलि ढिलो भइसकेको हुनेछ ।” यी शब्दहरूले सारा विद्यार्थीलाई गम्भीर बनाए, तर उनलाई प्रेरित पनि गरे । उनले भनाइलाई अझ स्पष्ट पार्दै भने, “विद्यालय केवल किताब पढ्ने ठाउँ होइन, यो भविष्य निर्माण गर्ने आधारशिला हो । यहाँ रोपिएको एउटा बिरुवाले समाजको सोच परिवर्तन गर्न सक्छ ।”
उनकै अग्रसरतामा चन्द्रप्रभा विद्यालयमा वृक्षारोपण गरियो । स–साना हातहरूले माटो खनेर बिरुवा रोपे । त्यो क्षण केवल रूख रोप्ने कार्य मात्र थिएन, त्यो भविष्य रोप्ने कार्य थियो । किरणले यस अभियान सुरु गरेको एक दशक नाघिसकेको छ । यसबीचमा उनले नेपाल र भारतका सयौँ विद्यालयमा हरित कार्यक्रम पुर्याइसकेका छन् । उनी गर्वका साथ भन्छन्—“अनुसन्धानहरूले नै पुष्टि गरेका छन्, हराभरा र वातावरणमैत्री विद्यालयमा पढ्ने विद्यार्थीहरू बढी ताजगी, उत्साह र मानसिक शान्ति अनुभव गर्छन् ।”
किरणको जीवन आफैंमा प्रेरणादायी कथा हो । बाल्यकालमा पोलियोले उनलाई अपाङ्ग बनायो । विद्यालयमा र्याम्प थिएन, शौचालय पहुँचयुक्त थिएन । सहपाठीले तिरस्कार गरे, समाजले बहिष्कार गर्यो । तर यिनै पीडादायी क्षणहरूले उनको आत्मबललाई अझ सबल बनायो । आमाको पिठ्युँमा बसेर विद्यालय पुगेका किरणले जीवनलाई संघर्षको पानाबाट सफलताको गाथामा रूपान्तरण गरे । आज उनी पारा पावरलिफ्टिङका स्वर्णपदक विजेता मात्र होइनन्, कर्णाली नेपाल पैरालिम्पिक समितिका अध्यक्षका रूपमा सयौँ अपाङ्गता भएका खेलाडीका लागि प्रेरणाका स्रोत बनेका छन् ।
सामाजिक अभियानका क्षेत्रमा पनि उनले फरक पहिचान बनाउन सकेका छन् । सुर्खेतमा पहिलो पटक जेब्रा क्रसिङ कोर्ने व्यक्ति उनी नै हुन् । सडक सुरक्षाका लागि उनले “ब्यानर–मुक्त चोक” अभियान चलाए । त्यसैगरी, उनले सुरु गरेको “मेरो हरियो र सफा विद्यालय” अभियानले नेपाल र भारतका सयौँ विद्यालयलाई हरित सोचमा जोडिसकेको छ । यो अभियानले विद्यार्थीहरूलाई केवल रूख रोप्ने मात्र होइन, वातावरणसँग जीवन जोड्ने शिक्षा दिन्छ ।
व्यक्तिगत जीवनमा पनि किरण फरक छन् । उनले आफ्नी छोरी प्रकृतिको जन्मदिनमा हरेक वर्ष एउटा रूख रोप्ने परम्परा बसालेका छन् । उनका लागि त्यो केवल पिता–पुत्री सम्बन्धको भावनात्मक स्मृति मात्र होइन, भविष्यलाई हरियो बनाउन गरेको संकल्प पनि हो । उनका सपनामा प्रत्येक विद्यालय हरियो, सुरक्षित र समावेशी बनेको छ ।
किरण भन्छन्—“अपाङ्गता कमजोरी होइन, यो नयाँ अवसरको मार्ग हो ।” उनले जीवनका कठिनाइलाई सम्भावनामा रूपान्तरण गरेका छन् । उनले समाजलाई सिकाएका छन् कि शिक्षा र चेतनाले मात्र होइन, हरियाली र वातावरणमैत्री सोचले पनि रूपान्तरण सम्भव हुन्छ ।
आज उनी जहाँ पुग्छन्, त्यहाँ एउटै सन्देश दिन्छन्—परिवर्तन हामी प्रत्येकबाट सुरु हुन्छ । एउटा रूख रोप्नु भनेको केवल हरियाली सिर्जना गर्नु मात्र होइन, आशा रोप्नु हो, भविष्य रोप्नु हो । किरणको जीवनकथाले हामीलाई सम्झाउँछ—यदि इच्छाशक्ति बलियो छ भने कुनै पनि चुनौती ठूलो हुँदैन, र प्रत्येक व्यक्तिले आफ्नो समुदायमा गहिरो परिवर्तन ल्याउन सक्छ ।
